Ahraz Ne Demek? TDK’ya Göre Ahraz ve Ahrazlık Anlamı Nedir?

Günlük konuşma dilinde pek rastlanmayan ama kültürel ve edebi metinlerde zaman zaman karşılaştığımız bazı kelimeler vardır. Bu kelimelerden biri de “ahraz” kelimesidir. Duyduğunda anlamı ilk bakışta anlaşılmayan bu kelime, Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğünde yer alan ve özellikle Anadolu’nun bazı bölgelerinde hâlen kullanılmakta olan bir ifadedir. Peki, ahraz ne anlama gelir? Ahrazlık nedir? İşte tüm detaylarıyla ahraz ve ahrazlık kelimesinin anlamı…

Ahraz Ne Demek?

Ahraz, Arapça kökenli bir sıfattır ve "konuşma yetisi olmayan, dilsiz kişi" anlamına gelir. TDK’ya göre ahraz kelimesi, özellikle doğuştan veya bir hastalık sonucu konuşma yetisini kaybetmiş kişiler için kullanılmaktadır. Ancak halk arasında bu kelime çoğu zaman hem sağır hem dilsiz bireyleri tanımlamak için de kullanılabilir.

Bu yönüyle “ahraz”, sadece bir tıbbi durumu değil, aynı zamanda toplumsal algıyı ve kültürel bakışı da yansıtan bir kelimedir.

TDK Sözlüğünde Ahrazlık Anlamı Nedir?

TDK'ya göre ahrazlık, “ahraz olma durumu” olarak tanımlanmıştır. Yani bir kişinin ahraz (dilsiz ya da sağır-dilsiz) olma hâli, ahrazlık terimiyle ifade edilir. Bu kelime çoğunlukla tanımsal bir durum belirtir, tıbbi bir teşhis veya doğrudan hastalık ifadesi değildir.

Örneğin:

• "Oğulları küçük yaşta geçirdiği hastalık sonrası ahraz olmuş, yıllarca ahrazlığı ile mücadele etmiştir."

Ahraz ve Ahrazlık Kelimeleri Nerelerde Kullanılır?

Bu kelimeler özellikle:

• Anadolu ağızlarında,

• Halk hikayelerinde,

• Tarihi romanlarda ve

• Bazı dini/metafizik temalı eserlerde geçmektedir.

Ahraz kelimesi, geçmişte toplumda engelli bireylerin durumu anlatılırken sıkça kullanılmıştır. Bugün ise daha çok yerini “engelli birey”, “konuşma engelli” veya “işitme ve konuşma engelli” gibi daha kapsayıcı ve saygılı ifadelere bırakmıştır.

Ahraz Kelimesinin Günümüzdeki Kullanımı

Günümüzde “ahraz” kelimesi çok fazla kullanılmasa da, bazı bölgelerde bu kelime hâlen halk arasında anlaşılır durumdadır. Ancak modern tıbbi veya resmi yazışmalarda artık bu kelimenin yerine, "işitme-konuşma engelli", "dilsiz" veya "konuşma yetisi olmayan birey" ifadeleri tercih edilmektedir.

Bu durum, engelli bireylerin toplumdaki yerini daha doğru ve saygılı bir biçimde tanımlama çabasının bir parçasıdır.

Ahraz Kelimesinin Kökeni ve Dilbilgisel Özellikleri

• Köken: Arapça

• Tür: Sıfat

• Anlam: Dilsiz (bazı bölgelerde sağır-dilsiz)

Sonuç:

“Ahraz” kelimesi Türkçe’de nadir kullanılan, Arapçadan geçmiş ve toplumun belirli bir kesimini tanımlamak için kullanılmış bir sıfattır. Bugün ise bu kelimenin yerine daha çağdaş, duyarlı ve bilimsel terimler kullanılmaktadır. Ancak kültürel ve edebi metinleri anlamlandırmak açısından ahraz ve ahrazlık kelimelerinin anlamını bilmek hâlâ önemlidir.

Ahraz Kelimesinin Siyasi ve Mecazi Anlamı

Siyasi söylemde "ahraz", bireylerin ya da toplumun konuşmaktan çekinmesi, suskun kalması, tepkisizleşmesi veya hakikati dile getirememesi durumlarını ifade etmek için metafor olarak kullanılır.

Bu anlamıyla ahraz, artık sadece fiziksel bir durumu değil, toplumsal ve siyasal bir durumu, hatta bir eleştiriyi dile getirir.

Siyasi Bağlamda "Ahraz" Ne Anlatır?

1. Susturulmuş Toplum:

   • Baskıcı rejimlerde halkın fikir beyan edememesi, eleştiri yapamaması, korkudan konuşamaması “ahraz” sıfatıyla betimlenebilir.

   • Örnek kullanım:

     “Toplum bir bütün olarak ahraz hâline getirildi; kimse haksızlıklara ses çıkaramaz oldu.”

2. İktidarın Karşısında Sessiz Kalan Muhalefet:

   • Muhalefet partilerinin güçlü konularda suskun kalması, etkili çıkışlar yapmaması da "ahraz muhalefet" şeklinde eleştirilebilir.

   • Örnek:

     “Ahraz bir muhalefetle iktidarın denetlenmesi mümkün mü?”

3. Aydınların Sessizliği:

   • Aydınlar, yazarlar ya da kanaat önderlerinin baskı dönemlerinde konuşmaması, geri çekilmesi "ahlaki ahrazlık" olarak tanımlanabilir.

   • Örnek:

     “Kalemini susturan her aydın, bu dönemin ahrazıdır.”

 Edebi ve Eleştirel Anlam Katmanı

Ahraz kelimesi, sanatçılar ve yazarlar tarafından da sıklıkla eleştirel anlamda kullanılır. Konuşma yeteneği olduğu hâlde "susmayı tercih eden" ya da "korkudan konuşamayan" kişileri anlatmak için oldukça çarpıcı bir metafor oluşturur.

• "Dilini kaybetmiş gibi davranan entelektüel sınıf ahrazlığı yaşıyor."

• "Sadece konuşması değil, vicdanı da ahraz olmuş bir toplumdayız."

"Ahraz" kelimesi siyasi söylemde, konuşma özgürlüğünün engellendiği ya da bireylerin baskı altında sustuğu durumları betimlemek için eleştirel ve metaforik bir ifade olarak kullanılabilir. Bu kullanım, kelimeye güçlü bir sembolik değer kazandırır:
👉 "Ahraz olmak", artık sadece dilsiz olmak değil, konuşmaktan korkan ya da susturulmuş olmak anlamına gelir.